Stowarzyszenie Dziennikarzy i Twórców Radia Publicznego

Wyobraźcie sobie czytelników, którzy zaczynają pisać. Jeden niepozorny blog ma większą siłę rażenia niż gazeta. Podcast sprawia, że radio trafia w ręce słuchaczy. A treści wideo jest tak wiele i docierają do nas tak szybko, że telewizja jest właściwie w rękach jej użytkowników. To już się dzieje. Tę przestrzeń medialną tworzą „dziennikarze obywatelscy”. W Polsce jest ich tak wielu, że właśnie zorganizowali swój pierwszy kongres. I właśnie idą, by odebrać zawodowym dziennikarzom monopol na przekazywanie obrazu świata.                                                                                                                                                         Na Kongres Mediów Obywatelskich w Warszawie zarejestrowało się ponad 20 różnych podmiotów (pełna lista poniżej). Przygotowują filmy wideo, tworzą portale, strony internetowe, grupy Facebookowe, blogują.  Łączy ich jedno: chcą zabrać głos w różnych obywatelskich sprawach, bo najwyraźniej nie robią tego w wystarczającym stopniu klasyczne media.

Dynamika wydarzeń ostatnich lat skutecznie ich wypromowała. Ich materiały cieszą się zainteresowaniem nie tylko dlatego, że tradycyjne media gdzieś nie docierają (choć czasem i tak się zdarza) albo dlatego, że nie chcą czegoś pokazać (choć i tak bywa), lecz przede wszystkim dlatego, że są szybsi. Dziś nie stanowi problemu natychmiastowe wrzucenie do sieci filmu z telefonu. Poza tym inaczej opisują świat: tak jak oni go widzą. Przy czym, jeśli ktoś chce sprowadzić media obywatelskie do grupy osób protestujących przeciw obecnej większości rządzącej, powinien być ostrożny. Wprawdzie na kongresie pojawiło się pytanie, czy ta społeczna energia nie zwiędnie, jeśli wybory wygra dzisiejsza opozycja, ale pojawiła się także myśl, że obecne problemy od razu nie znikną. A poczucie ich nieporuszania i niezrozumienia przez klasyczne media pozostanie. “Media obywatelskie” mogą więc być w niedalekiej przyszłości istotnym głosem na rynku dziennikarskim. Zwłaszcza, że szukają sposobów, by ci wszyscy, którzy chcą skorzystać z ich materiałów, płacili za nie. I dlatego, że potrzeba pokazywania świata od strony obywateli nie jest tylko polskim trendem.

                                                                    „The People Formerly Known as the Audience” czyli „my, niegdyś zwani publicznością” – tego terminu po raz pierwszy użył profesor dziennikarstwa Jay Rosen w 2006 roku. “My, niegdyś zwani publicznością, chcielibyśmy poinformować ludzi mediów o swoim istnieniu oraz o nadchodzącej zmianie układu sił, towarzyszącej transformacji” – cytował manifest Rosena podczas kongresu medioznawca profesor Wiesław Godzic. I pytał, czy Polacy, nie mając prawdziwie publicznych mediów, nie powinni “skoczyć dalej”. Bo nawet w Wielkiej Brytanii trwa dyskusja nad sensem istnienia publicznych mediów. Dzieje się tak – zdaniem medioznawcy – dlatego, że nie określono jeszcze miejsca dla mediów publicznych z powodu zmieniającego się rynku i w obliczu pojawienia się “dziennikarstwa obywatelskiego”.  Wzmocnienie kontroli publicznych mediów ? Już je wzmacniano. Czy je likwidować? – pytał. I dodawał, że na pewno konieczna jest zmiana myślenia o wszystkich mediach oraz edukacja medialna. Nie może być tak, że uczniowie są lepsi od swoich nauczycieli w posługiwaniu się narzędziami medialnymi. Zmienia się także pozycja widza na medialnym rynku. Już nie jak dotychczas – widz pozostaje w pionowej relacji do danego medium, ale w poziomej: obywatel zaczyna mówić do obywatela. Tymczasem dziennikarze wciąż nie nadążają, za bardzo mówią o samych sobie, ucieka im to, co “obywatelskie”. Godzic przypomniał dokument Siergieja Łoźnicy “Dzisiaj zbudujemy dom”, w którym kamera podpatruje robotników ignorujących wszelkie normy bezpieczeństwa, którzy jednak doprowadzają do zakończenia budowy. Gdyby realizację takiego tematu powierzyć telewizji publicznej, efekt byłby niepewny, ponieważ mogłaby go zepchnąć konferencja ważnego polityka. Telewizja komercyjna może uznać, że jej się nie opłaci albo zrobi z tego show. A telewizja obywatelska? To wy postawicie kamerę i pokażecie bez upiększeń to, co się wydarzyło. Kto, jak nie wy? – mówił medioznawca.

                            Ale czy zyskanie statusu “dziennikarza” jest w ogóle ważne dla mediów obywatelskich? – pytam organizatorkę Kongresu Katarzynę Wyszomierską. “Niekoniecznie, to raczej jest forma nobilitacji i nagrody za to, co robią”. Jej zdaniem, gdyby stosować definicje do tej pory stosowane do dziennikarzy, to “obywatelscy” się w nich nie mieszczą. Ale to nie jest dobry klucz do opisania osób, które dziennikarstwo pojmują jako służbę społeczną i wykonują tę służbę z pasją – dodaje. Podobne zdanie ma obecny na kongresie Andrzej Krajewski z Towarzystwa Dziennikarskiego: “Zobaczyłem ludzi dla których dziennikarstwo to jest pasja i ludzi, którzy naprawdę uważają, że poprzez bycie dziennikarzami można zmieniać świat. To niesłychanie budujące, bo wydaje mi się, że my już w ogóle w to nie wierzymy”. Wczorajsze definicje, w których etaty, redakcje i legitymacje miały znaczenie, nie przystają już do dzisiejszych realiów. A jeśli kongres pomógł uczestnikom wejść przynajmniej “o kilka schodków wyżej” w zakresie profesjonalizmu, zarówno w kwestii etyki dziennikarskiej jak i warsztatu, będzie to dla organizatorów największy sukces.

Jesteście technicznie lepsi, a merytorycznie możemy wam pomóc – mówił podsumowując dyskusję przedstawiciel Stowarzyszenia Dziennikarzy RP Marek Kuliński. Dziennikarze obywatelscy musieli szybko zaprzyjaźnić się z internetowymi narzędziami i właściwie gdyby nie było internetu, to ta dziennikarska energia nigdy nie miałaby szansy przebicia z taką siłą. Wielu klasycznych dziennikarzy wciąż stroni od Facebooka, a to właśnie „obywatelscy” idą z duchem czasu. Konto na Twitterze, umiejętność kręcenia krótkich filmów i montowania ich, wykorzystywanie programów graficznych w internecie, to konieczne narzędzia do skutecznego docierania do odbiorców. Gorszy warsztat w klasycznym rozumieniu dziennikarstwa może być jednym z zarzutów wobec nowych mediów, ale nie zawsze, podkreślał profesor Wiesław Godzic. Gorszy technicznie obraz z miejsca zdarzenia zyskuje dla niektórych na wiarygodności. Włodek Ciejka, który od ponad trzech lat przekazuje filmowe relacje z wydarzeń związanych z ruchami obywatelskimi, otrzymał w 2017 roku jako pierwszy nagrodę ustanowioną przez Towarzystwo Dziennikarskie – tytuł „Obywatela Dziennikarza Roku”. Ten tytuł ma być przyznawany zarówno profesjonalnym dziennikarzom, jak i działającym w mediach społecznościowych za „odwagę, uczciwość i społeczne zaangażowanie w pracę”. Ciejka jest także członkiem Towarzystwa. Ale pytany o to Andrzej Krajewski odpowiada, że nie każdy “dziennikarz obywatelski” mógłby zostać łatwo przyjęty do organizacji. Dlatego, że przyjmuje ona osoby z określonym dorobkiem zawodowym, a każda kandydatura musi uzyskać rekomendację dwóch osób będących członkami Towarzystwa. Przy stolikach w formule “World Cafe” (dzielimy grupę na kilka stolików i co kilkanaście minut uczestnicy przesiadają się do innego stolika, by porozmawiać z innymi ekspertami) rozmawiano także członkostwie w profesjonalnych organizacjach i było zainteresowanie. Obecność  zawodowych dziennikarzy była dla obywatelskich zastrzykiem energii i znakiem, że ich praca jest szanowana – mówi Katarzyna Wyszomierska. Zawiązały się kontakty, niektórzy zawodowcy dali znać, że chcą po kongresie prowadzić dla obywatelskich indywidualny mentoring. “To miało być także spotkanie ponad podziałami pokazujące, że tworzy się coś nowego, że jest jakieś porozumienie i że ludzie chcą się poznać” – dodaje Wyszomierska.